VIP ярилцлагын зочноор дулаан хангамжийнсалбартаа 15 жил тогтвортойгоор хувь нэмрээ оруулан ажиллаж, энэ хугацаандДулаан хангамж, агаар сэлгэлтийн мэргэшсэн инженерийн зэрэг 3 удаа хамгаалан,Зөвлөх инженерийн сургалтад одоо суралцаж буй “Универсум” ХХК-ийн захиралТ.Бээлбаатарыг урин ярилцлаа. “Тэргүүний барилгачин” цол тэмдэгтэн тэрээрсуралцахаас хэзээ ч ичиж болохгүй гэсэн зарчимтай нэгэн.

“Универсум” ХХК-ийг  шилжүүлэн авсан тэр үеэс тань ярилцлагааэхлүүлье? 

“Универсум” ХХК-г манай ах Н.Далантай анх буюу1996 онд байгуулж байсан. 2006 онд би Дулаан хангамж агаар сэлгэлтийн чиглэлээрсургуулиа төгсөөд тус компанийг хариуцан одоог хүртэл үйл ажиллагааг нь тасралтгүйявуулж байна. Тэр үед барилгын салбар нэг их идэвхжээгүй  байсан үе. 2006 он хүртэл манай компани данбарилга, сантехник угсралтын ажил буюу барилгын шугам сүлжээний угсралтын болонбарилга угсралтын ажил хийдэг байлаа. Тэр үед энэ салбартаа анхланбайгуулагдсан компаниудтай зэрэгцэж ажиллахын төлөө л зүтгэж байсан.

2012 оноос хойш шугам сүлжээний худалдаанычиглэлийг өргөн хэрэгжүүлж эхэлсэн. Худалдааны салбарыг эхлүүлж байхад, энэ ньмэргэжлийн шинж чанартай тоног төхөөрөмжийн худалдаа учраас төвлөрсөн дулаанхангамжийн системд илүү ачаалал өгөхгүйгээр хэрэглэгчдэд хэрэглээндээ таарсандулааныг нь хамгийн бага зардлаар хангах, илүү зардалгүй  байх тал дээр анхаарсан. Тухайн үед шинэ үлхамаарах систем орж ирэхэд хэрэглэгчдийн мэдлэг дутуугаас болж өндөр үнэтэйхудалдан авалтыг буруу, дутуу тооцоогоор авах асуудал их гардаг байлаа. Тиймээсхэрэглэгчдэд зөв мэдээлэл өгөх, энэ талын мэдлэгтэй болгох, найдвартайбүтээгдэхүүнээр хангах тал руу чиглэн ажилласан.

Халаалтынсистемийг үл хамаарах схемтэй болгох систем нэвтэрснээр ямар давуу талууд гарав?

2006 оноос өмнө Улаанбаатар цахилгаан станцын усшугам сүлжээгээр дамжиж айлын паар хүртэл нэг л системтэй байсан бол мөн оноосхойш хотын сүлжээнд техникийн шинэчлэлт хийгдэж, Улаанбаатар хотын төвлөрсөнсүлжээг 2 хуваасан. Өөрөөр хэлбэл, айлын ус айлдаа, станцын ус шугамндаа гүйнэгэсэн үг. Энэ нь барилга үл хамааралтай схем буюу барилга, шугам сүлжээ, станцгээд тус бүр өөр, өөрийн устай болсон. Ингэснээрээ цахилгаан станцуудыг нэмжбарихгүйгээр дулааны түгээлтийг оновчтой, тогтвортой болсноор хотод дулаанаархангагдаж байгаа  барилгын  тоо нэмэгдсэн. 

Хамгийн анхны төлөвлөлтөөр Улаанбаатар хот 400мянган хүний орон сууцны ачаалалтай байсан тул тэр хэмжээний станцын хүчинчадлаар эхэлж байсан. Харин тэрийг барилгын үл хамааралтай схем болгосоородоогийн 2500 байгууллага, 11700 орчим орон сууц болох энэ олон барилгыгбагтааж, шингээгээд байгаа юм. 

Ялтсан бойлертой схемийг системд нэвтрүүлж олонхэсэгчилж түгээснээр шугам сүлжээний элэгдлийг багасгаж, системийг автоматтохируулга, тоолууртай  болгоод хэрэглэгчзөвхөн өөрийн хүсэл,  хэрэгцээндтаарсан  дулааныг  хэрэглэж эхэлж байна.

Ялтсан бойлоорынсхем анх аль улсаас, хэрхэн гарч байв? Мөн манай улсад хэзээ нэвтэрсэн талаартайлбарлаач? 

Хуучнаар ЗХУ-д 1960-аад онд энэ системийг анххэрэгжүүлж эхэлсэн. Тэр үед техник, технологийн шийдэл одоогийнх шиг сайнбайгаагүй тул шууд хамааралтай схем болон хурдны дулаан солилцуур /гуурсанбойлоор/ шийдлээр явж ирсэн. 1970 оны Европын эрчим хүчний хямралын дараа барууныулсууд идэвхтэй судалгаа, хөгжүүлэлт хийж цаг хугацааны эрхэнд Герман, Шведзэрэг улсууд атираат хавтангийн /ялтсан бойлоор/  тэргүүлэгч технологи гарган хэрэгжүүлж чадсанбайдаг.

Манайд ялтсан бойлоорын схемийн хамгийн анхнытуршилтын загварыг “МСS” компани 2003-2005 онд оруулж ирэхэд манай компанитуслан гүйцэтгэгчээр ажиллаж, бүх угсралтын ажлыг хийж байсан. 

Энэ нь тэр үед манай салбарт маш хэрэгтэй нэгурсгал болж гарч ирж байсан юм. Хуучин цагт нэг барилгын дулааны узелийг 3ээлжийн сельсер ажиллуулдаг байсан бол одоо систем бүрэн автомат болсноор ихэнхбарилгууд дээр байнгын сельсергүй болсон. Узелийн өрөөг компаниуд сүлжээгээр,камераар хянадаг болж, ямар нэг гэмтэл гарвал сүлжээгээр мэдээллийг хүргэдэг,хүний ажиллах хүчийг багасгасан давуу талтай. Хуучны “хүйтэн байна халаая,халуун байна багасгая” гэдэг зүйл одоо үгүй болж хүний хийсэн хуваарийн дагуунарны аяс, гадна дулааны хэмээс хамаарч ажилладаг болсон. 

Халаалтын чиглэлийг бүрэн автоматжуулж хэрэглэгчийг хямд,баталгаатай тоног төхөөрөмжөөр хангаж чадсан

15 жилийнхугацаанд салбартаа оруулсан хувь нэмэр, хийсэн ажлуудаасаа дурдвал? 

Бидний энэ 15 жилд хийж чадсан ажил гэвэлхалаалтын чиглэлийг бүрэн автоматжуулж хэрэглэгчийг хямд, баталгаатай тоногтөхөөрөмжөөр хангаж чадсан явдал юм. Одоо жилд дунджаар 1-2 км орчим гадна  шугамын угсралтын ажил болон 200 орчимбарилгын дулаан, цэвэр усны тоног төхөөрөмжийг угсарч нийлүүлэн хийж гүйцэтгэжбайна.

Манай хотын томоохон барилгуудад бүгдэд нь биднийхувь нэмэр орж баригдсан байна. Хамгийнсүүлд “И-март” сүлжээ дэлгүүрийн дулааныг бүрэн автомат болгох ажлыг гүйцэтгэжузельд хүнгүй, дэлгэцээр хянадаг болгосон. 

Салбартаа нийлүүлж буй бүтээгдэхүүнээс дурдвал дулаан хангамжийн насос, бойлоор,хаалт, арматур, автоматжуулалтын тоноглол зэрэг 120 гаруй үндсэнбүтээгдэхүүнтэй. Насосын CNP , SHIMGE брэндийн Монгол дахь  албан ёсны төлөөлөгч мөн Шведийн Алфалавалбрэндийг Европ болон Хятад дахь үйлдвэрээс манай орны нөхцөл шаардлагад нийцсэнбүтээгдэхүүнийг шууд нийлүүлж, “Experphe” “Титамниум” брэнддээ 5 болон түүнээсдээш жилийн баталгаа өгч чадаж байна. 

Эдгээрээс дулааны узелийн автоматжуулалтыг онцолжяримаар байна. Яагаад гэхээр энэ автоматжуулалт зөвхөн барилгын дулааны узелийнэргэлтийн насос дээр хувьсах зарцуулалтыг хэрэгжүүлж чадсанаар  цахилгааны төлбөрийг 35-45 хувь буруулж байна.

\Цахилгаан эрчим хүчийг 35 хувь бууруулдаг шинэ төрлийн өөр дээрээ суурилуулсан хувьсах зарцуулалтын насосууд\

Дулааны узелийнавтоматжуулалт нь цахилгааны төлбөрийг 35-45 хувь бууруулж байгаа тухайтайлбарлавал?

Өнгөрсөн онуудад Монгол орны нөхцөлд, системдбүрэн тохирсон дулааны удирдлагын бүрэн автомат ухаалаг системийг өмнө  хэрэгжүүлж байсан зардлаас хэд дахин багаөртгөөр нэвтрүүлж хэрэгжүүлж чадсан. Энэ нь бүх системийг ухаалгаар удирдахсүлжээний горимд хянах, ерөнхийдөө бол гар утаснаас хянах  боломжийг олгож байгаа.

Дийлэнх хэрэглэгчид  амны орон сууц, жижиг объектын хувьд дулааныгмаш сайн үйлдвэрлэж чаддаг ч дулааны зохицуулалт, хуваарилалтыг хийж  чаддаггүй. Амины сууцны жишээн дээр яривалбидний хийж байгаа систем хэвийн дулаан алдагдалтай байшинд мкв талбайнхалаалтын өртөг өнөөдрийн байдлаар 2000 төгрөг хүртэл бууруулж чадсанбайна.  Бүрэн цахилгаанаар 60м2байртай  хувь айлд хамгийн хүйтэн 12 болон1-р сард 120 мянган төгрөгийн л халаалтын зардал гарна гэсэн үг. Хуучин 12 кв-ынтэнн тавихад 1квт гэхэд нэг өдрийн 63 мянган төгрөг төлдөг байсан болохоорцахилгаан халаалтыг ямар ч боломжгүй, хэцүү зүйл гэдэг ойлголттой байсан. Одооавтоматжуулалт, тохируулга хийж чадсанаараа маш их боломж нээгдэж  байна.

\Хан-Уул дүүргийн И-Март сүлжээ дэлгүүрийн дулааны узелийн байр\ 

Сантехникийнматериалыг дотооддоо үйлдвэрлэх боломжийг судалж үзэв үү. Энэ боломжтой юу?

Манай орон 2 томоохон үйлдвэрлэгч, хангагч улсынголд байрласан гео политикийн хувьд нэг талаараа маш ашигтай, нөгөө талдааашиггүй байрлалд байдаг. Бидний хувьд хөнгөн үйлдвэрлэлийн салбарыг бодлогоортогтвортой дэмждэг Хятад, Орос улсуудтай өрсөлдөнө гэдэг маш хүнд. Барилгынүйлдвэрлэлийн салбарт бидэнд өрсөлдөж чадах цөөхөн төрөл зүйл байна. Энэнөхцөлд мэдээж материалын өөрийн өртгөөсөө илүү тээвэр болон бусад зардалдихэнх өртөг шингэдэг барилгын чулуу болон тээвэрлэхдээ овор их бүтээгдэхүүнүүдл байна. Хуванцар хоолой, барилгын чулуу гэх мэт.

Өөрийн нөхцөл байдалдаа тохируулан эдийн засгийн өрсөлдөхчадвартай салбартай болох хэрэгтэй

Таныхаарэкспортод гаргах боломжтой чиглэлийг судалж байв уу. Ямар боломж байна? 

Манай улс геополитикийн хувьд нэг талаараа машашигтай, нөгөө талдаа ашиггүй байрлалд байдаг гэж дээр хэлсэнчлэн үүнийг заримхүмүүс эрс, тэс цаг агаартай төв Азийн тэгш өндөрлөгт, ашиггүй байрлал гэжүздэг. Энэ нь үнэний ортой ч миний хувьд сул талаа давуу тал болгон харах томболомж гэж боддог. 

Бидтэрбум хүн өрсөлддөг энэ хөнгөн үйлдвэрлэлийн салбарт өрсөлдөх нь утгагүй юм. Харин өөрийн нөхцөл байдалдаа тохирууланэдийн засгийн өрсөлдөх чадвартай салбартай болох хэрэгтэй. Юуг хэлээд байна гэхээр Сэргээгдэх эрчим хүчийгмакро түвшинд 50-аас дээш жил ажиллахаар сайтар хөгжүүлэх хэрэгтэй. 

Манай орны хувьд Орос, Хятад 2 улсыг эрчим хүчээрхолбох сүлжээний ажилд идэвхтэй оролцож, төв Азийн эрчим хүчний системийначааллын хуваарлалтын ажлыг гео политикийн ашигтай байршилд байрладагын хувьдхийх нь чухал юм.

Азид өглөө цахилгаан хэрэглээ их үед Европдачаалал бага байдаг үед ачааллыг тохируулж, шилжүүлэх ажлууд манайхыг тойроод хийгдээдбайна. Бид цаг үетэйгээ нийлж энэ төслийг өөрийн нутгаар явуулж дундаас ньсэргээгдэх эрчим хүчний үйлдвэрлэлээ сайн хөгжүүлэн эрчим хүч экспортлоххэрэгтэй. Бидний хувьд эрчим хүч экспортлох нь хамгийн ирээдүйтэй экологидцэвэр, өрсөлдөөнд асар их боломжтой салбар гэж харж байна. 

Манай улс ачааллын үеэрээ Оросоос цахилгаанаахудалдан авчхаад илүүдэл цахилгаанаа цахилгаан шугам сүлжээгээ  хэвийн ажиллуулахын тул  үнэгүй өгдөг тогтолцоотой байгаа.  

Иймд бид Таван Толгойгоос  нүүрсээ зөөх биш цахилгаан станц барин, эрчимхүч үйлдвэрлэн гаргах, Говь нутаг төв Азийн тэгш өндөрлөгт эрс тэс уурамьсгалтай бүст байдаг болохоор /халуун хүйтний шилжилтийн үед байнгын салхиихтэй/ салхин парк байгуулах, хойд зүгийн голууд нь бага боловч эхлэлээсээхилээр гарах хүртлээ 600 орчим км туулахдаа 1000 метрийн уналттай, дандаа уулынбүсд урсаж өнгөрдөг энэ нь хэдэн ч удаа ташлаж усан цахилгаан станц барихболомжтой. 

Үүнийгхэрэгжүүлснээр ямар ач холбогдолтой вэ?

Үүнийг дагаад экологийн цэвэр устай орчинд загасүржүүлэх гэх мэт асар их боломжууд байна. Ирээдүйд глобалчлагдаж байгаа дэлхийдхэн санхүүгийн чадвартай нь эрх мэдэлтэй байна. Үүний тулд  хямд эрчим хүч, түүх соёл хоёроор тулаанболох нь нэгэнт тодорхой болсон цаг. 

Бид чинь төвлөрсөн системдээ баригдаад хот дотроошаваад байж байдаг улс. Иймд орчин үеийн техникийг дэвшил, сэргээгдэх эрчим хүчийг нөөцлөх, хадгалаххуваарьтай хэрэглэх аргыг барилгын ус дулаан хангамжийн салбартаа хэрэгжүүлж,хотын бөөгнөрөл түгжрэлээс гарах үндсэн суурийг яаралтай хэрэгжүүлэх хэрэгтэйболоод байна. Цахилгаанаар хямд найдвартай хангагдвал халаалтад асуудалүүсэхгүй байх болно.

Материалын захиалгаа эрт хийгээгүйгээс болж эрэлт хэрэгцээнэмэгдэн, хомостолд орж чанаргүй бүтээгдэхүүнийг оруулж ирдэг

Узелийн тоногтөхөөрөмжийн эрэлт их байдаг. Үүний хажуугаар асуудлууд гарч байна уу? 

Барилгын ажил хавар эхлээд зун, намаржингааүргэлжилдэг улирлын чанартай салбар. Ажил дуусах буюу яг 9, 10-р сард барилгабарьсан 100 орчим компани нэгэн зэрэг “Узельэ авая” гэдэг. Энэ нь хүссэнхүсээгүй сантехникийн материалын хямралыг үүсгэж, үнэ нэмэгдэх, чанаргүйматериал орж ирэх шалтгаан болдог. Туршлагатай томоохон компаниуд бол хаварбарилгын ажил эхлэхэд шууд узельэ манайхруу захиалчихдаг тул барилга баригдаждуусахад материал бэлэн гэсэн үг. Харин зарим шинэ залуу компаниуд төлөвлөлт,мэргэжлийн багын хүртээмж, тооцоололгүйгээс болж энэ зэргийн зүйл дээр зохионбайгуулалт муу хийж, цаг хугацаа алдан, чанаргүй материал хэрэглэн хохирдог.Мөн олон барилга өвөл дулаанаа авч чадаагүй тохиолдол цөөнгүй байдаг.

Материалын захиалгаа хийгээгүйгээс болж ачаалал,эрэлт хэрэгцээ нэмэгдэн, хомостолд орж Эрээнээс чанаргүй бүтээгдэхүүнийг оруулжирдэг нь нэгдүгээрт санхүүдээ захирагддаг, хоёрдугаарт хугацаандаа баригдчихаадманай орны стандартад тохирохгүй бүтээгдэхүүн оруулж ирээд тавьчихдаг. Тэр ньшаардлага хангахгүй дорхноо элэгддэг. Гэтэл бид стандартад тохирсон, чанартайбүтээгдэхүүнийг үйлдвэрт тусгайлан урьдчилан захиалж хийлгэдэг юм.

\Узелийг нэгдсэн системээр хянаж буй байдал\

Энэ мэтчилэнчанаргүй материалууд ихээр орж ирдэг. Материалын чанарын асуудал дээр өөр юухэлэх вэ?        

Мэдээж чанар муу, стандартын шаардлага хангаагүйбүтээгдэхүүн хилээр янз бүрийн сувгаар орж ирдэг. Үүнийг хянах зохицуулах машхэцүү. Хамгийнсайн хянах боломж бол хэрэглэгч өөрөө юм. Хамгийн гол нь хэрэглэгчдэдхэрэглээний чанар, стандартын мэдлэг олгох нь чухал. Энгийн үгээрматериалын чанар, хэрэглээний төрөл, техникийн сонголтыг зөв хийх анхан шатнымэдлэг олгох нь чанаргүй материалыг  захзээлээс гаргах гол түлхүүр болно. Энэ нь нэг компани, нэг хүн дангаараа хийхэдхэцүү. Үүнийг манай мэргэжлийн холбоодууд, агентлагууд анхаарч ажилладаг ньсайшаалтай. Гэхдээ энэ ажилд технологийн хөгжлийг бид гүйцэж чадахгүй л байна.

Ковид-19 цартахал бидэнд цахимаар ажиллах горим руу шилжихэд хүссэн хүсээгүй сургаж байна.Энэ үед хэрхэн ажиллаж байна? 

Ковид гэдэг зүйл бидэнд маш олон өөрчлөлт,шинэчлэлтийг авчирч байна. Яагаад гэхээр бид бүхий л ажлыг бичиг цаасаар, биеэруулзаж байж хийдэг байсан бол цар тахал гарч аргагүйн эрхэнд хөл хорионд орсонч ажлаа явуулах, ажилчдаа цалинжуулахын тулд цахимаар ажиллаж байна. Энэ ньМонголын барилгын салбарт байгаагүй ЦАХИМ гэдэг зүйлийг нөхөн орж ирсэншинэчлэлт. Цартахал бид бүхэнд маш том торгуул болж байгаа ч цаагуураа маш том ололтыг өгчбайна. Манай худалдааны хэсэгцахимаар ажиллаж, угсралтын хэсэг харин биеэр гүйцэтгэх ажил тул хөл хоритойүед асуудалтай. Мөн бүтээгдэхүүн ирэх хугацаа удааширч, өртөг зардал 20 хувиарнэмэгдсэн байна.

Байгууллагынхаахүний нөөцийг хэрхэн бүрдүүлж, идэвхжүүлдэг вэ? 

Шинээр ажлын талбарт гарч буй залуусыг амьдралынидэвхтэй, зорилготой болгох нь боловсон хүчин, хүний нөөцийн бодлогод хамаараххамгийн гол зүйл. Компанийн зүгээс ажилтны ахуйн амьдралыг харж үзэх,тогтвортой ажилтай байх нөхцөлийг бүрдүүлэх, хувь хүнд сэтгэлзүйн болонмэргэжлийн зөвлөгөө өгч сайн боловсон хүчин, баг хамт олон бэлдэхэд чиглэн  ажлын чиг үүргийн зөвлөгөө өгөн, мэргэжил тусбүрийнх нь чиглэлээр сургалтад хамруулж, нэг ажилтныг нэгээс дээш мэргэжилтэй болгохыггол зорилго болгож ажилладаг. 

Компанийнхаа борлуулалтаас хамаараад орлогынхоотодорхой хувиар ажилтнуудаа гадагшаа аялуулдаг. Өнгөрсөн онд бүрэнбүрэлдэхүүнээрээ гэр бүлийн хамт Тайланд улсын Пүкет аралд 14 хоног амраадирсэн. Харин энэ жил хөл хорионоос болоод дотоодоо амарч байна. Манайажилтнуудаас гэр хороололд амьдардаг хүн байхгүй, бүгдийг нь орон сууцандороход нь дэмжлэг, туслалцаа үзүүлсэн. Энэ нь нэг талаараа боловсонхүчнээ ажилдаа, дуртай, эрч хүчтэй байлгах гол зүйл бөгөөд нөгөө талаасажилтнууд маан энэхүү компанийн үйл ажиллагааг тогтвортой явуулах гол судасучир урамшуулах дуртай. 

Мөн нийгмийн хариуцлагын хүрээнд орлогынхоотодорхой хувиар жил бүр салбар хамаарахгүй сайн үйлсийн ажил хийдэг.

Бид шилдэг мэргэжлийн хамт олон бүрдүүлэн шинэлэгиновацийг хэрэгжүүлэгч компани байж, төвлөрсөн системээс хамааралгүй стандартболон системийг бий болгохын төлөө зорин ажиллах зорилт тавиад байна.  

Ц.Солонго